4 kiểu dạy con: Cha mẹ đang ở đâu trên bản đồ nuôi dạy?
- Susan Phan
- Sep 5
- 4 min read
Mỗi đứa trẻ khi lớn lên đều như một mầm cây – cần ánh sáng, nước và đất lành. Nhưng điều gì nuôi dưỡng hay làm tổn thương mầm cây ấy lại phụ thuộc rất nhiều vào cách cha mẹ “chăm” chúng mỗi ngày. Trong tâm lý học, người ta thường nói đến 4 kiểu nuôi dạy con: độc tài, nuông chiều, bỏ mặc/ngược đãi và dân chủ. Đây giống như một bản đồ, giúp chúng ta nhận diện mình đang đứng ở đâu và hướng về đâu để con được phát triển lành mạnh và hạnh phúc.
Góc nhìn tâm lý
1. Kiểu độc tài (Authoritarian Parenting)
Cha mẹ ở kiểu này thường đặt ra rất nhiều luật lệ và mong con tuân thủ tuyệt đối. Kiểm soát và khống chế là cách quen thuộc. Nhu cầu, ý kiến, hay cảm xúc của con ít khi được lắng nghe. Đối thoại thường là một chiều, với câu nói quen thuộc: “Con phải làm vì ba/mẹ nói thế.”
Đặc điểm: Gia đình có thể trật tự, nhưng sự trật tự ấy thường thiếu hơi ấm.
Ảnh hưởng đến trẻ: Lúc nhỏ, con ngoan và nghe lời vì sợ bị phạt. Nhưng dần dần, con dễ hình thành sự sợ hãi, thiếu tự tin, hoặc ngấm ngầm chống đối. Nhiều trẻ bắt đầu nói dối, làm mọi điều có thể để thoát khỏi sự kiểm soát. Khoảng cách cảm xúc giữa cha mẹ và con ngày một lớn.
2. Kiểu nuông chiều (Permissive Parenting)
Ở chiều ngược lại, cha mẹ nuông chiều thường để con làm bất cứ điều gì con “muốn” – nhấn mạnh chữ muốn chứ không phải cần. Xuất phát điểm nhiều khi là tình thương: cha mẹ muốn bù đắp những gì mình từng thiếu, muốn con có tất cả thuận lợi mà mình không có. Nhưng hệ quả lại không như mong đợi.
Đặc điểm: Ít quy tắc, ít kỷ luật, thường nhường nhịn hoặc chiều ý con để tránh xung đột.
Ảnh hưởng đến trẻ: Con cảm thấy được yêu thương, nhưng lại khó học cách chịu trách nhiệm. Khi không đạt được điều mong muốn, con dễ bùng nổ, thiếu kiên nhẫn và khó kiểm soát cảm xúc. Nhiều trẻ lớn lên với cảm giác “con muốn thì con phải có”, bất chấp hậu quả hay nhu cầu thực sự.
3. Kiểu bỏ mặc / ngược đãi (Neglectful / Uninvolved Parenting)
Có những cha mẹ vì bận rộn, kiệt sức hoặc thiếu nguồn lực mà ít hiện diện bên con. Trong trường hợp cực đoan, có thể dẫn đến sự thờ ơ hoặc ngược đãi. Con có thể vẫn được đáp ứng về vật chất, nhưng thiếu vắng sự quan tâm cảm xúc – một loại dưỡng chất quan trọng không kém.
Đặc điểm: Thiếu sự kết nối, ít trò chuyện, ít hỗ trợ cảm xúc. Cha mẹ hiếm khi lắng nghe hoặc chủ động hỏi han con.
Ảnh hưởng đến trẻ: Con dễ cảm thấy bị bỏ rơi, thiếu an toàn, khó hình thành sự tin tưởng vào người khác. Trong các mối quan hệ sau này, con thường gặp khó khăn khi gắn bó sâu hoặc dễ sợ hãi khi yêu thương.
4. Kiểu dân chủ (Authoritative Parenting)
Đây được xem là phong cách nuôi dạy lành mạnh nhất. Cha mẹ vừa có giới hạn rõ ràng, vừa thể hiện sự quan tâm, lắng nghe và đồng hành. Con được trân trọng như một cá thể có giá trị: cảm xúc, ý kiến và nhu cầu của con đều được lắng nghe và cân nhắc, dù quyền quyết định cuối cùng vẫn thuộc về cha mẹ.
Đặc điểm: Có kỷ luật nhưng cũng có sự ấm áp. Cha mẹ khuyến khích con bày tỏ cảm xúc, giải thích lý do khi đặt ra quy tắc, đồng thời hướng dẫn con chịu trách nhiệm với lựa chọn của mình.
Ảnh hưởng đến trẻ: Con phát triển sự tự tin, khả năng tự lập, biết tôn trọng bản thân và người khác. Đây là mảnh đất màu mỡ để con lớn lên hạnh phúc, vững vàng và giàu lòng nhân ái.
Không có cha mẹ nào chỉ thuộc về một kiểu. Trong những lúc căng thẳng, chúng ta có thể trở nên độc tài; khi thương con quá mức, ta có thể nuông chiều; lúc mệt mỏi, ta có thể rơi vào bỏ mặc. Và cũng có những khoảnh khắc ta sống trọn vẹn tinh thần dân chủ.
Điều quan trọng không phải là tránh tuyệt đối ba kiểu còn lại, mà là nhận diện và điều chỉnh. Mỗi ngày một chút, ta học cách trở thành “vùng đất an toàn” để con có thể tựa vào, đồng thời vươn mình lớn lên. Dân chủ không phải buông lỏng, cũng không phải để con quyết định tất cả. Đó là nghệ thuật vừa làm người dẫn đường, vừa là bến đỗ ấm áp cho con.
Góc thực hành
✨ Reflection Question
Bạn nhận ra cách dạy con của mình là theo cách nào, đặc biệt là khi mệt mỏi hoặc căng thẳng, bạn thường phản ứng với con theo kiểu nào trong 4 kiểu trên?
Bạn đã được cha mẹ mình dạy theo cách nào?
Cách bạn dạy con giống hay hoàn toàn khác cách mình đã được dạy?
Bạn học theo hay phản ứng với cách mình đã được dạy từ gia đình gốc? Tại sao?
🌱 Daily Practice
Hãy thử quan sát một tình huống gần đây khi con làm sai. Thay vì phán xét tính cách (“Con thật lười biếng”), bạn chỉ mô tả hành vi (“Mẹ thấy con chưa làm bài tập như đã hẹn”). Sau đó, cùng con tìm giải pháp. Đây là một bước nhỏ để dịch chuyển từ độc tài/nuông chiều sang dân chủ.
💖 Today’s Affirmation“Con cần kỷ luật để trưởng thành và cần tình yêu để vững bước. Tôi có thể cho con cả hai.”
Comments