Ngày tôi học cách hiểu con thay vì sửa con
- Susan Phan
- Nov 14
- 5 min read
Chuyên mục: Nhật ký học làm mẹ tỉnh thức
Tối qua, trong bữa cơm gia đình, câu chuyện bắt đầu rất nhỏ thôi.
Em gái tôi nói với con trai tôi – giọng đều đều như mọi khi:
“Sao không uống sữa vậy con. Dì thấy hai hôm rồi mà bình sữa vẫn còn. Hôm trước cũng vậy.”
Con trai tôi – năm nay mười bốn tuổi – xịu mặt xuống, đáp lại bằng một giọng có phần cáu kỉnh:
“Con có uống mà.”
Tôi ngồi đó, nghe rõ từng âm điệu. Cảm giác khó chịu len lên trong lòng.
Phản xạ đầu tiên của tôi – cũng là phản xạ của “người mẹ quen sửa con” – suýt nữa bật ra:
“Con nên xem lại thái độ của mình.”
Nhưng lần này, tôi chọn chậm lại. Tôi không nói gì. Tôi chỉ nhìn con, rồi để câu chuyện trôi qua trong im lặng.
Khi ta chọn “không phản ứng”
Buổi tối hôm ấy, khi chỉ còn hai mẹ con, tôi mới nhẹ nhàng hỏi:
“Lúc nãy, khi dì nhắc con chuyện uống sữa, con có cảm giác gì?”
Con đáp:
“Con thấy bình thường.”
Tôi nhìn con, thấy ánh mắt hơi tránh đi.
“Nhưng mẹ thấy thái độ con không bình thường. Con có nghĩ mình nên xem lại cách nói chuyện với dì không?”
Con im lặng vài giây, rồi nhỏ giọng hỏi lại:
“Con lại sai ở đâu à?”
Câu hỏi ấy khiến tim tôi đập mạnh một nhịp.
À… thì ra, đối với con, “mẹ nói chuyện” đồng nghĩa với “mẹ đang tìm lỗi sai”. Con không hiểu thái độ của mình là vấn đề – vì chưa ai từng dạy con thái độ là gì, và vì sao nó quan trọng.
Khi tôi nhận ra người cần xem lại thái độ – là mình
Chúng tôi nói chuyện thêm một lúc. Con kể rằng khi bị người lớn nhắc, con thường không vui, nhưng con cũng không có ý cãi lại. “Con chỉ thấy bị hiểu lầm thôi,” con nói, mắt hơi đỏ.
Tôi nhận ra, trong suốt những năm qua, tôi đã vô thức lặp lại một vòng phản ứng.
Khi con im lặng – tôi nói:
“Con xem lại thái độ của mình, người lớn nói chuyện phải trả lời chứ.”
Khi con trả lời lại – tôi cũng nói:
“Con xem lại thái độ của mình, sao lại cáu như vậy.”
Cả hai tình huống đều kết thúc bằng cùng một thông điệp:
“Dù con làm gì, vẫn là chưa đúng.”
Thật ra, con không chống đối, cũng không thờ ơ. Con chỉ đang phản ứng bằng cách mà não bộ con biết làm lúc đó.
Góc nhìn tâm lý: Khi não bộ đang bảo vệ
Trong thuyết thần kinh sinh tồn (Polyvagal Theory), khi một đứa trẻ cảm thấy bị đe dọa – dù chỉ là về cảm xúc –não bộ sẽ kích hoạt một trong ba phản ứng cơ bản: Freeze (đóng băng), Fight (phản kháng), hoặc Flight (tránh né).
Khi còn nhỏ, con trai tôi thường chọn Freeze: im lặng, cúi đầu, không nói gì. Bây giờ, khi đã lớn hơn, hệ thần kinh của con chuyển sang Fight: đáp trả lại, cáu kỉnh.
Không phải vì con “mất dạy” hay “nổi loạn”, mà vì não con đang tìm cách bảo vệ chính mình.
Khi bị nhắc, con cảm thấy bị hiểu lầm, bị tổn thương – và phản ứng phòng vệ ấy là cách con nói:
“Con không sai. Con vẫn là người tốt. Xin hãy hiểu con.”
Khi con kể lại một ký ức cũ
Sau khi chia sẻ xong, con bỗng nhớ lại:
“Hồi nhỏ, ai gặp con cũng nói ‘Sao nhỏ xíu vậy’, con không thích nghe điều đó chút nào.”
Tôi hỏi:
“Con có nói lại không?”
Con lắc đầu:
“Con biết là nếu nói, người lớn sẽ bảo con hỗn. Nên con chọn im lặng.”
Tim tôi lúc ấy như bị ai bóp nhẹ. Tôi chợt hiểu: im lặng ngày xưa của con chính là cách con tự bảo vệ. Và bây giờ, khi con đã dám nói lại, dám thể hiện cảm xúc – tôi lại hiểu lầm điều đó là chống đối.
Khi mẹ cũng cần được “hướng dẫn”
Tối đó, tôi nhận ra một điều tưởng đơn giản mà sâu sắc:
“Con không biết phản hồi thế nào, vì mẹ chưa bao giờ dạy con cách phản hồi thay vì phản ứng bằng cảm xúc.”
Tôi chỉ biết chê, sửa, và nhắc –nhưng chưa bao giờ dạy con cách nói sao cho tôn trọng, mà vẫn thật lòng.
Giống như việc tôi từng nói:
“Con phải xin lỗi đi,”mà quên mất rằng để có thể xin lỗi, con cần học cách hiểu cảm xúc của chính mình trước.
Khoảnh khắc chuyển hóa nhỏ
Tôi nhìn con và nói bằng giọng chậm rãi:
“Lúc bị nhắc, con thấy không vui – mẹ hiểu cảm xúc đó của con. Ai cũng sẽ hơi khó chịu khi bị nhắc, kể cả mẹ. Nhưng mình vẫn có thể chọn cách trả lời sao cho người ta cảm nhận được sự tôn trọng của mình, ngay cả khi trong lòng đang chưa ổn.”
Con im lặng nhìn tôi. Một lát sau, con hỏi rất chân thành:
“Vậy… con nên nói sao hả mẹ?”
Câu hỏi ấy làm tôi thấy lòng mềm hẳn. Tôi nhận ra, con không cố ý chống đối, con chỉ đang loay hoay không biết phải làm gì với cảm xúc của mình.
Tôi mỉm cười và nói:
“Con không cần phải hoàn hảo đâu. Chỉ cần một câu rất đơn giản cũng đủ, ví dụ như: ‘Dạ, con biết rồi. Con cảm ơn dì đã nhắc.’ Hoặc nếu lúc đó con vẫn còn đang khó chịu, con có thể chỉ nói ngắn gọn: ‘Dạ, con biết rồi ạ.’ Quan trọng nhất là con nói trong sự bình tĩnh của con… không cần gượng ép.”
Con gật đầu, lần này nhẹ hơn, chậm hơn. Tôi thấy mắt con dịu xuống.
Và tôi cũng thấy mình dịu lại.
Không có ai “đúng”, ai “sai”. Không có ai “dạy”, ai “bị dạy”. Chỉ có hai người – một người mẹ và một cậu con trai tuổi teen – đang học cách hiểu cảm xúc của nhau, và cùng bước một bước nhỏ về phía trưởng thành.
Không khí trong phòng lúc ấy nhẹ như gió. Bởi vì tối nay, tôi đã chọn hiểu con trước khi sửa con. Và con đã chọn mở lòng thay vì phòng vệ.
Một khoảnh khắc rất nhỏ, nhưng đủ để tôi thấy rằng: chỉ cần mình đổi cách tiếp cận một chút thôi, con cũng ngay lập tức đổi cách đặt câu hỏi với chính mình.
Góc thực hành tỉnh thức cho cha mẹ
Nếu bạn cũng từng, như tôi, nói với con “Con nên xem lại thái độ của mình”, hãy thử hôm nay đổi cách tiếp cận:
Tạm dừng 5 giây trước khi phản ứng.
Hỏi mình: “Con đang thực sự cần gì trong lúc này – được hiểu, hay bị sửa?”
Thay câu phán xét bằng câu tò mò.
“Con đang thấy thế nào khi bị nhắc vậy?”
“Mẹ thấy con hơi khó chịu, mẹ nói đúng không?”
Khi con bộc lộ cảm xúc, đừng vội dạy.
Chỉ cần lắng nghe, đặt tay lên vai con, và nói:
“Mẹ hiểu, bị nhắc không vui chút nào, nhưng mẹ biết con sẽ biết cách làm tốt hơn.”
Đôi khi, chỉ cần được hiểu, trẻ đã tự điều chỉnh mà không cần lời dạy nào thêm.
Lời thì thầm cuối ngày
“Làm mẹ tỉnh thức không phải là sửa con, mà là học cách hiểu con trước khi nói điều gì. Bởi phía sau mỗi ‘thái độ’ của con là một cảm xúc chưa được gọi tên – và một đứa trẻ chỉ đang học cách bảo vệ chính mình.”
Comments